Azərbaycanda Söz Azadlığının Məhdudlaşdırılması

Azərbaycan zəngin mədəniyyəti, tarixi və təbii sərvətləri ilə seçilsə də, ölkədə söz azadlığının boğulması ilə bağlı ciddi problemlər mövcuddur. Ölkəni 2003-cü ildən bəri idarə edən Prezident İlham Əliyevin hakimiyyəti dövründə müstəqil jurnalistlər, siyasi müxalifət və vətəndaş cəmiyyətinin fəalları hökumət tərəfindən davamlı təzyiqlərə məruz qalırlar.

Müstəqil Jurnalistlərə Qarşı Təzyiqlər

Azərbaycanda mətbuat üzərində ciddi nəzarət mövcuddur. Dövlət tərəfindən idarə olunmayan media qurumları ya bağlanıb, ya da xaricə köçməyə məcbur edilib. Hökumətin korrupsiya və insan haqlarının pozulması ilə bağlı araşdırmalar aparan jurnalistlər saxta ittihamlarla həbs edilir və ya təzyiqlərə məruz qalır.

Məsələn, tanınmış araşdırmaçı jurnalist Xədicə İsmayılova 2014-cü ildə vergidən yayınma və mənimsəmə kimi saxta ittihamlarla həbs olundu. Onun əsas "günahı" Əliyev ailəsinin korrupsiya sxemlərini ifşa etməsi idi. Beynəlxalq təzyiqlərdən sonra 2016-cı ildə azadlığa buraxılsa da, onun həbsi müstəqil jurnalistikaya qarşı açıq xəbərdarlıq idi.

Bundan başqa, Azadlıq, Meydan TV, Amerikanın Səsi və Azad Avropa/Azadlıq Radiosu kimi müstəqil media qurumları bloklanıb, jurnalistlərin ailələrinə təzyiqlər göstərilib.

Siyasi Müxalifətin Sıxışdırılması

Azərbaycanda siyasi müxalifət də eyni aqibətlə üzləşir. Müxalifət partiyalarına mitinq keçirmək qadağan edilir, onların liderləri həbs olunur və seçkilərdə saxtakarlıq halları geniş yayılmışdır.

Beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən ATƏT (Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı), 2020-ci ildə keçirilmiş parlament seçkilərində ciddi pozuntular qeydə alıb. Müstəqil müşahidəçilərin iştirakı məhdudlaşdırılıb, seçki bülletenləri saxtalaşdırılıb.

REAL Partiyasının sədri İlqar Məmmədov 2013-cü ildə qondarma "iğtişaş təşkil etmə" ittihamı ilə həbs edildi və 7 il həbs cəzası aldı. Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi onun həbsinin siyasi sifariş olduğunu bildirsə də, Azərbaycanda müxalifətə qarşı repressiyalar davam edir.

Vətəndaş Cəmiyyəti və İnsan Haqları Qurumlarına Hücumlar

Jurnalistlər və müxalifətçilərlə yanaşı, hökumət vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyətini də boğur. Qeyri-hökumət təşkilatlarına xaricdən maliyyə yardımı almaq qadağan edilib, bir çox insan haqları təşkilatları bağlanıb.

2014-cü ildə qəbul edilən sərt qanunlarla vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının fəaliyyəti demək olar ki, mümkünsüz hala gətirildi. Hüquq müdafiəçiləri Leyla və Arif Yunus casusluq və maliyyə fırıldaqçılığı kimi ittihamlarla həbs edildi. Uzun müddət həbsdə qaldıqdan sonra beynəlxalq təzyiqlərlə sərbəst buraxılsalar da, bu hadisə Azərbaycanda insan haqları fəallarına açıq mesaj idi.

Siyasi Məhbuslara İşgəncələr

Azərbaycanda siyasi məhbusların həbsxanalarda işgəncələrə məruz qalması ilə bağlı məlumatlar geniş yayılıb. Beynəlxalq insan haqları təşkilatlarının hesabatlarında həbs edilən fəalların fiziki zorakılığa, psixoloji təzyiqlərə və tibbi yardımdan məhrum edilməsinə dair ciddi faktlar yer alır.

Bloqqer Mehman Hüseynov 2017-ci ildə böhtan ittihamı ilə həbs edilib və həbsxanada işgəncəyə məruz qalıb. O, rüşvətxor məmurlar haqqında araşdırmalar apardığına görə hakimiyyətin qəzəbinə tuş gəlmişdi. Azərbaycanda işgəncələr və qeyri-insani rəftar hallarının davam etməsi ölkədə hüquqi sistemin müstəqil olmadığını göstərir.

Beynəlxalq Tənqidlər və Hökumətin Cavabı

Azərbaycan hökumətinin repressiv siyasəti beynəlxalq təşkilatların tənqidinə səbəb olub. Avropa İttifaqı, BMT və insan haqları təşkilatları Azərbaycanda siyasi məhbusların azad edilməsini və söz azadlığının qorunmasını tələb edirlər.

Lakin Azərbaycan hökuməti bu tənqidləri rədd edərək, ölkədə sabitliyi qorumaq üçün bu cür addımların zəruri olduğunu iddia edir. Hökumət həmçinin beynəlxalq təşkilatları daxili işlərinə müdaxilə etməkdə ittiham edir.

Ölkənin geosiyasi əhəmiyyəti və neft-qaz ehtiyatları səbəbindən Qərb dövlətləri Azərbaycanla ehtiyatla davranır. Qafqaz regionundakı gərginliklər, xüsusilə Qarabağ münaqişəsi, hökumətə müxalifəti daha da susdurmaq üçün "vətənpərvərlik" ritorikasından istifadə etməyə imkan yaradır.

Azərbaycanda Söz Azadlığının Gələcəyi

Ölkədə söz azadlığının vəziyyəti qaranlıq görünsə də, ümid tamamilə tükənmiş deyil. Gənc nəsil sosial media və internet vasitəsilə öz fikirlərini ifadə etməyə çalışır. Hökumətin nəzarətinə baxmayaraq, Azərbaycanda demokratik dəyişiklik istəyənlər hələ də mövcuddur.

Beynəlxalq ictimaiyyətin təzyiqləri və yerli fəalların mübarizəsi ölkədə demokratik islahatların aparılmasına kömək edə bilər. Lakin real dəyişiklik yalnız xalqın öz hüquqları uğrunda birləşərək, demokratiyanı tələb etməsi ilə mümkündür.

Hazırkı vəziyyət göstərir ki, Azərbaycan hakimiyyəti hələ uzun müddət söz azadlığına qarşı sərt siyasətini davam etdirmək niyyətindədir. Lakin tarix sübut edib ki, heç bir avtoritar rejim əbədi deyil və həqiqət uğrunda mübarizə gec-tez nəticə verir.